مقاله پژوهشی

مقدمه

مهر ايزدي بس مهم و قدرتمند است كه در اعصار متمادي از شرق تا غرب پيروان فراواني داشته، به نوعي مهم‌ترين دين جهان باستان بوده و اذهان مؤمنان‌اش را با نوعي از تك خدايي و انديشمندان‌اش را با فلسفه و عوالم معنوي خاص اقناع مي‌كرده است. دین مهر‌ با راز پيوند خورده، چه هنگامي كه ديني زنده در جهان بود و متشرف‌اش براي وقوف به رمز و راز آئين بايد از امتحانات سخت مي‌گذشته و چه اكنون كه در پس غبار سنگين تاريخ، بخش هاي مهمي از آن محو شده است. اکنون منابع باستاني اصلي ميترا اكنون شامل : پيمان نامة میتاني، ريگ‌ودا، ميترائيسم رومي و مذهب ميتراي ايراني است، كه در 2 مواخذ اصلي آن با فقدان مداركي مهم روبرو هستیم: ميترائيسم رومي پر از بقاياي باستان شناسانه و تقريباً بدون منبع مكتوبِ روشن كنندة فلسفة مذهب است ولي مذهب ميتراي ايراني داراي منبع مكتوب (اوستا) بوده ولي فقط 2 اثر تاريخي در خاك ايران يافت شده است. جهت “مطالعات معرفت شناسانه مهري” به دليل فقدان مدارك مستدل بايد نه تنها جريانات اصلي بلكه مكاتب و نحله‌هايي كه از دين مهر متأثر گشته‌اند را نيز براي كنار هم چيدن قطعات گمشده حقيقت جستجو كرد، تا تأثيري كه مهر بر فلسفة معنوي مذاهب ديگر گذاشته راه‌گشاي تصويرسازي مجدد اين آيين شود. ميترا از پايگاه عظيم آسماني خود تقليل يافته ولي توانسته در بافت نظام‌هاي ديگر محتول شود: افت و خيز در کنار 2 بُن ‌نگري زرتشتي و ثنويت مانوي – مزدكي تا سده‌هاي آغازين اسلام، آيين فتوت و عياري و حتي در دوره‌هاي متأخرتر در آيين ياري و دراويش يارسان، زورخانه و كشتي سنتي جاي پاي مهر و فرهنگ مهري را مي‌توان به راحتي تعقيب كرد.